Nire laneko hitzak euskaraz erabiliko ditut

2016ko uztaila - Kaiera

Askotan gaztelaniaz edo frantsesez erabiltzearen indarrez, laneko hitzak euskaraz esateaz lotsatzen gara.

Erronkatxo bat proposatzen dizuegu: goazen gure lanean erabiltzen ditugun hitz nagusiak euskaraz ikasten eta gero poliki-poliki erabiltzen.

Lau urrats sinple aldaketarekin hasteko:

1. Orri baten idatzi lanean erabiltzen dituzun hitz arruntenak edo ohikoenak

2. Hiztegietan begiratuta edo galdetuta euskarazko hitzak jaso. Euskalterm hiztegia eta Elhuyar hiztegia gomendatzen dizkizuegu.

3. Orriaren ezker aldean euskarazko hitzak idatzi

4. Astean hitz bat erabiltzen hasi. Nik adibidez aste honetan "control remoto bidez" esan ordez "urruneko kontrol bidez" esango dut.

Flexible, rigido, tallerra, reunioa...

2016 uztaila - Kaiera

Arlo jasotan erabili ditzagun hitz "jasoak" edo estandarrak:

• Flexible: malgua
• Rigido: zurruna
• Tallerra: lantegia
• Reunioa: bilera (L bakarra kontuz!)
• Kotxea: autoa
• Encia: hortzoi
• Abioia: hegazkina
• Bueloa: hegaldia
• Kartera: diru-zorro 

Baina lasai, faktura euskaraz ere faktura da

Korredoreak pelotoia atzean atakea jota, hobetu dezagun

2016ko uztaila - Kaiera

Euskal Herrian ziklismorako zaletasun handia dugu, baina hiztegi mailan nola gabiltza? Gogoan dugu "pelotoia", "atakea", "korredorea", eta antzerakoak entzuten genituen garaia.

Hona hemen, gure ustez, euskaraz erabili beharko genituzkeen hitzak:

• Domina: medalla (es), médaille (fr)
• Erasoa: ataque (es), attaque (fr)
• Etapa: etapa (es), étape (fr)
• Elastikoa (edo maillota): maillot (es), maillot (fr)
• Lasterketa: carrera (es), course (fr)
• Mendatea: puerto de montaña (es), col de montagne (fr)
• Ordokia: llano (es), plat (fr)
• Sailkapena: clasificación (es), classification (fr)
• Tropela: pelotón (es), peloton (fr)
• Txirrindularia (edo ziklista): ciclista (es), cycliste (fr)
• Tarteko helmuga: meta volante (es), sprint intermédiaire (fr)

Ikusi bizikleta baten zatien izenei buruzko edukia.

Kalean ikusi dizut.. Baina, zer ikusi diozu?

2016ko ekaina - Kaiera

Aditzen erregimena, edo nola erabili behar diren euskaraz forma naturalean, jakitea oso garrantzitsua da.

Zenbat aldiz entzun duzue:

• Kalean ikusi dizut

Baina, zer ikusi diozu kalean? Besoa? Igeltsoa?

Ikusi aditzak kasu horretan nor-nork erabilera behar du, izan ere ez dago ikusi den objeturik.

• Kalean ikusi zaitut (nik zu)

Adi ondorengo adibideekin ere:

• Argaldu egin dut
• Argaldu egin naiz

• Operatu diote
• Operatu dute

Pena merezi du, triste al gaude?

2016ko ekaina, Kaiera

Gaztalenaiaren eraginez askotan entzuten dugu "Pena merezi zuen" esamoldea. Ez da egokia euskaraz, "pena" hori gaztelaniatik hartutako kalko bat da. Euskaraz "Merezi izan" da forma zuzena. 

Bi modutara erabili daiteke, subjetuarekin edo modu inpertsonalean:

• Jonek domina irabaztea merezi zuen (ergatiboa)
• Merezi du goiz jaikitzea (kontuz ez da ergatiborik behar)

Baina inoiz ez:

• "Pena merezi du goiz jaikitzea"
• Eta gutxiago "Pena merezi du goiz jaikitzeak"

Informazioa sakontzeko EHUTSI (EHU) edo IKASBIL (Habe)

Ogien izenak euskaraz

2016ko ekaina, Kaiera

Askotan ikusi izan dugu euskaldunen artean ohituragatik edo inertziagatik erderaz hitz egiten. Okindegietan oso tipikoa da "de centeno bat" entzueta, adibidez.

Udaletako euskara zerbitzuek lan handia egin dute merkatarien hiztegiak lantzen. Hemen duzue, adibidez, Buruntzaldeako mankomunitateak egindako poster ederra:

Buruntzaldeako dendaria bazara eskatu dezakezu

• Moldeko ogia: Pan de molde (es), pain de mie (fr)
• Ogi birrindua: Pan rallado (es), chapelure (fr)
• Barra luzea: Barra grande (es)
• Barra txikia: Barra pequeña (es)
• Baserriko ogia: Pan de leña (es)
• Ogi gatzgabea: Pan sin sal (es), pain non salé (fr)
• Ogi txigortua: Pan tostado (es), pain toasté (fr)
• Zekale-ogia: Pan de centeno (es), pain de seigle (fr)
• Zopakoa: Pan de sopa (es)

Hitz gehiago Buruntzaldeako webgunean.

Beste udal askotan ere bultzatu dira antzerako kanpainak, Pasaia, Orio, Oarsoaldea, Zumaia, etab. Merkataria edo okina baldin bazara jo zure udalera, ziur laguntzen zaituztela.

Berria egunkariko "Ogiaren izenak, gurean" artikulua interesgarria iruditu zaigu.

Gaztetan egiten diren gauzak

2016ko ekaina - Kaiera

Gazteetan zenbat jolas, salto eta korrika egin dugun, ezta? Eta bestelako hauek egiten al zenituen?

• A la pata coja: txingoka, txingoan
• En cuclillas: kokoriko, kukubilko, pikotxean
• Rodar: pirritatu, pirritan joan/ibili, biraka ari izan
• De rodillas: belauniko
• De puntillas: behatz-puntetan, oin-puntetan, hanka-puntetan
• A gatas, a cuatro patas: lau hankan/oinean, lauoinka, lauhazka, potikoka, katamar, katamarka, katuka

Zer beste egiten zenuten zuek?

Da zurea? Dago Jon? Da zoragarria! Dago GAIZKI!

2016ko ekaina - Kaiera

Galdera horietan ordena ez da euskarak eskatzen duena, honela esan beharko genituzke:

• Da zurea? -> Zurea (al) da?
• Dago Jon? -> Jon hor (al) dago?

Baina galderetan ez ezik baieztapenetan ere maiz entzuten da ordena hori:

• Da oso polita! ->  Oso polita da!
• Dago guztiz itxita-> Guztiz itxita dago

Informazioa sakontzeko Berria egunkariko estilo liburua eta Euskaltzaindiaren "Hitzen ordena erabakitzeko faktoreak".

Joaten gara? jolasten gara? Galdera egiteko -ko

2016ko ekaina - Kaiera

Esango genuke "Joaten gara? jolasten gara? " bezalakoak gero eta maizago entzuten direla.

Erdaren eraginez erabiltzen dituzte gazteek, eta ez dira batere egokiak.


Berez joaten, etortzen, jolasten, egiten, … bezalako formek ohitura adierazten dute, eta galdera egiteko edo baimena eskatzeko -KO erabiltzen da euskaraz.

• Joaten gara beste taberna batera? -> Joango gara?
• Jolasten gara pilotan? -> Jolastuko gara?
• Orain egiten dugu bilera? -> Egingo dugu?
  

Ikusi Kermanek zer zioen bideo honetan.

Hartu eta eman, hurbil eta urrun, har eta ar

2016ko maiatza - Kaiera

Euskaltzaindiak 1968an hainbat hitz H-rekin idaztea erabaki zuen, iparraldeko hiztunek ahoskatzen zutelako. Ondo dago, iparraldeko anaiek merezi dute hori baino gehiago, ezta?

<h> Letra hau hostuna den Iparraldeko euskalkietako hiztunek idatzi bezala ahoskatuko dute

hizkera zainduan. Letra hoskabea den Hegoaldeko euskalkietako hiztunen ahoskera zainduan ere <h> ez da ahoskatuko

Baina ahoskatzen ez dugunok akatsak egiteko arriskua dugu.

Ez dute H-rik:

• Altzaria
• Eman
• Ilara
• Ibaia
• Ilarra
• Ilea - Ileapaindegia
• Ildo
• Onddo
• Umea
• Urrun
• Ziur

H-rekin idatzi behar ditugu:

• Han, hemen
• Hanka
• Hartu
• Haurra
• Hitza
• Hori, hura
• Hurbil
• Nahiko
• Zehar
• Zehatza

Kontuz bietara idatzi daitezkeenak ere badaude, esanahi deserbinarekin, noski:

•  Har: gusano (es),  ver (fr)
•  Ar: macho (es),  mâle (fr)

Sesioa hasi, haserre al gaude?

2016ko maiatza - Kaiera

"Saio" informatikan askotan erabiltzen den termino bat da. Erderen eraginez saioa esan beharrean sesioa (sesión- session) hitza ikusten dugu leku askotan. Lagun faltsuak dira sesioa eta saioa.

• Saioa: sesion (es), session (fr)
• Sesioa: discusión (es), discussion (fr)

Beraz kontuz horrelako esaldiekin:

• Sesioa itxi egin da denbora gehiegi pasa dalako
• Sesioa hasi
• Masaje sesioak

Esaldi guzti horietan SAIO hitza erabili beharko genuke, eta ez sesio.

Autoaren oinarrizko zatiak

2016ko maiatza - Kaiera

Auto batek dituen oinarrizko zatien hiztegia ezagutzea ondo letorkiguke. Ea ba, hasteko, hauek ikasten ditugun:

• Antena: antena (es), antenne (fr)
• Sabai: techo (es), toit (fr)
• Haizetako: parabrisas (es), pare-brise (fr)
• Aurreko argi: luz delantera (es), phare (fr)
• Gurpil: rueda (es), roue (fr)
• Abatz-estalki: tapa cubos (es), enjoliveurs (fr)
• Balazta argi: luz de freno (es), feu d'arrêt (fr) 
• Helduleku: manilla (es), poignée (fr)
• Ate: puerta (es), porte (fr)
• Maletategi: maletero (es), coffre de la voiture (fr)
• Leiho: ventana (es), fenêtre (fr)

Euria dago? eguraldiari buruz ondo hitz egiten

2016ko maiatza - Kaiera

"Euria da" bezalako esaldiak askotan entzuten dira, baina euskal tradizioan ez dira oso egokiak, berriak dira, eta erderen eraginez sortu dira.

• Euria dago
• Txingorra dago
• Euria dator

Horien ordez hauek esango dugu:

• Euria ari du
• Euria dihardu
• Euria dakar
• Elurra gogotik bota du
• Atertu egin du
• Kazkabarra hasi du
• Hotz handia egiten du

Euskalkietan:

• Eurixa dihardu (Bergara)
• Ebie ai do (Zaldibia)

Izan ere, euskaraz eguraldiari buruz ari garenean norbaitek sortutako fenomeno atmosferikoei buruz hitz egiten dugu. Urtzik (zeruetako eta trumoien jainkoa) sortzen ditu euria, txingorra edo kazkabarra, elurra, etab. Horregatik esaten dugu "euria ari du" (Urtzik euria ari du) eta ez "euria ari da".

Informazioa sakontzeko jo Santurtziko Euskaltegiko Hitz egin dezagun eguraldiaz orrira.

Bilera eta botila baina tortilla eta bonbilla

2016ko maiatza - Kaiera

Adi "LL" soinuarekin, askotan ahoskatzen da, baina idazteko orduan batzuetan "L" bakarra jarri ohi dugu.

• Billera - Bilera
• Botilla - Botila
• Aillegatu - Ailegatu

Baina kontuz badaude salbuespenak:

• Tortila - Tortilla 
• Pastila - Pastilla 
• Bonbila - Bonbilla 

Hiztegi batuan jasotako hauek ere "LL"-rekin idazten dira:

• Artilleria, ballet, billar, billete, gerrilla, gillotina, gillotinatu, kuadrilla, llama...

Ala, Ahal, Al eta Hala lau hitz

2016ko maiatza - Kaiera

Ikusi dezagun Harluxet hiztegi entziklopedikoak hitz hauen inguruan dioena:

• Ala: junt. 1. Bi elementuren arteko hautapena adierazteko galderetan eta zehar-galderetan edoren ordez erabili behar den juntagailua. Zein ur, geldia ala lasterra?
• Ala: 2. Norbaiti agintzeko edo eragiteko partikula. Ala mutilak!
• Ahal: 1. iz. Ahalmena; indarra. Edozein gauza egiteko duen eskua eta ahala.
• Al: Galdera-ezaugarritzat adizkiaren aurre-aurrean ezar daitekeen hitza. Etorri al da?
• Hala: 1. adb. Era edo gisa hartan (berez hirugarren graduko erakusleari dagokio, baina beste biei dagozkienen ordez ere erabil daiteke). Hala esan zidaten eta hala diot nik ere.

 

 Adibide batzuk:

• Etorriko al da?
• Etorriko ahal da!
• Ahal baduzu, garaiz etorri.
• Bera etorriko da ala guk joan behar dugu bila?
• Bera etorriko da, hala esan zidan.
  

• Egin AL dezakezu orain?
• Egin AHAL dezakezu orain?

• AHAL baduzu, egizu
•  AL baduzu, egizu.

Hala hitza hainbat egituretan erabildatzen dugu:

• Hala bada, hala ere, hala eta guztiz ere, hala moduz, hala non
• Hala moduz, hala-hola (erdipurdi)

Har ditzagun adibide batzuk Harluxetetik:

• HALA esan zidaten eta HALA diot nik ere.
• HALA bada, gure gogoak ematen dio bekatuari ere bere gozotasuna.
• Oroit zaitez nire ahaideez, HALA biziez nola hilez.
  

Orduak ondo idazten al ditugu?

2016ko maiatza - Kaiera

Orduak euskaraz idazteko badaude kontuan izan beharreko kontu batzuk, detaileak dira, baina komeni da garbi izatea.

Ordu bata eta ordu biak banatuta idazten dira, bi hitzetan hain zuzen:

• ordu bata, ordu batean, ordu biak, ordu bietan
• ordubata, ordubatean, ordubiak, ordubietan

Ordu bata singularra da, beste orduak aldiz pluralak:

• Ordu bata da
• Ordu batak dira 
• Ordu biak dira, Hirurak dira, Laurak dira…

HiruRak eta LauRak "R" bat dute, beste orduak ez dira "R"-arekin idazten.

Errepasatuz:

1:00    Ordu bata da
2:00    Ordu biak dira
3:00    HiruRak
4:00    LauRak
5:00    Bostak
6:00    Seiak
7:00    Zazpiak
8:00    Zortziak
9:00    Bederatziak
10:00    Hamarrak
11:00    Hamaikak
12:00    Hamabiak

Informazio guztia Euskaltzaindiaren 35. arauean topatuko duzu: "Orduak nola esan" 

Orkestra, krokodilo, flasko euskara dira

2016ko maiatza - Kaiera

Gaztelaniaren eraginez hitz batzuetan nazioartean zabalduta dauden hitz arruntak alde batera utzi ditugu euskaraz. Baina euskara batuan ez da bakarrik espainola kontuan hartzen, nazioarte mailan erabiltzen diren termino batzuk euskaraz onartu dira.

Hala nola:

• eu: orkestra; es: orquesta; fr: orchestre; en: orchestra; pt: orquestra 
• eu krokodilo; es cocodrilo; fr crocodile; en crocodile; pt crocodilo

Beraz, ez erabili krokodilo edo orkesta bezalako kalko okerrak.

Gaztelaniazko "frasco" esateko euskaraz "flasco" hitza erabiliko dugu.

Egunero baina ez bi urtero

2016ko maiatza - Kaiera

-ERO edo -ORO atzizkiaren bidez: egunero, astero, hilero... eta antzerakoak sortzen ditugu. Baina zenbatzailea (bi, sei...) erabiliz gero, beste modu batzuetara adierazi beharko dugu maiztasuna:

• Bi astean behin, bi asterik behin eta ez bi astero.
• Sei hilean behin, sei hilerik behin eta ez sei hilero.

  

Beraz, ez ahaztu, [zenbatzailea + izena + -ero] sintagma ez erabili, Euskaltzaindiak gaitzesten baitu.

• Bi urtero egiten dute txapelketa.
• Bi urtez behin egiten dute txapelketa

Hauek dira, maiztasuna adierazteko -ERO/-ORO atzizkiarekin araututako idazkerak: aldiro, arratsaldero, asteartero, asteazkenero, astelehenero, astero, egunero, gauero, goizero, hamabostero, hilabetero, hilero, igandero, iluntzero, jaiero, larunbatero, minutuero, neguero, orduero, ostegunero, ostiralero, segundoero, udaberriro, udaro, udazkenero, une oro eta urtero.
 

• Konturatu salbuespen gisa hamabostero onartzen dela, hamabostean behin edo hamabosterik behin formekin batera.

Informazio guztia Euskaltzaindiaren 110. arauan, Iraupena eta maiztasuna adierazten duten sintagma zenbatzailedunetan mugatu singularra noiz erabil daitekeen.

Aktoresa, alkatesa eta antzerakoak saihestu

2016ko maiatza - Kaiera

Azken aldian "alkatesa" edo "aktoresa" bezalako hitzak asko erabiltzen dira. Politikoki zuzena izateko joerak bultzatuta, gaztelanian eta frantsesean bezala(doctora-doctor; doctoresse-docteur).

Hitz horiek ez dira ontzat ematen, erdararen kalkotzat hartzen dira, eta ez daude Hiztegi Batuan jasoak.

Alkatesa ordez alkate esango dugu, eta gutunetan edo bestelako komunikazioetan aurkezteko:

• Alkate jauna edo Alkate andrea
• Alkate jauna/andrea

Euskara genero gabeko hizkuntza izan arren horrelako terminoak erabiltzen baditugu hizkera sexista bultzatzen ari gara beharrik gabe.

Beraz aktore, alkate erabiliko dugu izan gizonezkoa edo emakumea. Mota berekoak dira guzti hauek ere:

• Alkatesa, aktoresa, jainkosa, alarguntsa, artzaintsa, laborarisa, ostalersa, idazlesa, betsolarisa, idazkarisa, langilesa, euskaltzaintsa, iragarlesa, dantzarisa, ikaslesa, doktoresa, abadesa, dukesa...

Hizkuntza ez sexistari buruz eduki interesgarriak ondorengo web guneetan topa daitezke:

•  EMUN enpresaren Lantalan web gunean.
• Amelia Barquínen “Euskararen erabilpen ez sexista” lana

Maurice Ravel euskaraz Bilboko Elkarte Filarmonikoan

Ravel euskalduna zen! 

Ravelek euskaraz hitz egin zuen Bilbon, Orkestraren entseguaren deskantsu batean Juan Irigoyen zuzendariari "Gaitza da, gaitza da" esan omen zion, "Alborada" eta "La Valse" obrei buruz ari zen.

Horrela jasotzen da Bilboko Elkarte Filarmonikoak (Sociedad Filarmónica de Bilbao) 2008an Maurice Raveli egindako omenaldian argitaratu zuten esku-programan:

‎...Ravel se encontraba a gusto y no se recataba de expresarlo: Bilbao y su gente le placían. Como vasco-francés - por nacimiento y línea materna- sabía vascuence, y en vascuence habló con Juan Irigoyen en el descanso de uno de los ensayos de la Orquesta: "Gaitza da, gaitza da" (es difícil, es difícil), cuenta Irigoyen que le recalcó, aludiendo a lo arduo de montaje de la "Alborada" y "La Valse"...

Kontuz h-arekin: Istorioa, Ospitalea, Onddoa, Umila, Umorea

2016ko apirila - Kaiera

Erderaren eraginez ortografia akatsak egiten ditugu. Kasu honetan h-arekin gertatzen dena aipatu nahi dugu.

Euskaraz horrela idazten dira:

• Istorioa: cuento-historia (es), histoire (fr)
• Ospitalea: hospital (es), hôpital (fr)
• Onddoa: hongo (es), champignon (fr)
• Umila: humilde (es), humble (fr)
• Umorea: humor (es), humour (fr)

Historia eta istorio bi hitz

2016ko apirila - Kaiera

Kontuz, euskaraz Historia eta Istorio bi hitz dira, esanahi desberdina dute.

Harluxetek dioen bezala "Historia, gizarte zientzien metodoak erabiliz iragana aztertzen duen zientzia da, eta bereziki gizadiaren iragana"

Enperadorearen Koroatzea

Istorio hitzarekin ,berriz, ipuin edo errelato bati buruz ari gara. Benetako edo fikziozko kontakizun bat da istorioa.

Eguzkilorea

Adibideekin hobeto ulertzen da:

• Sorgin eta deabru istorio asko kontatzen dira gurean.
• Hau bukaerarik ez duen istorioa da ("el cuento de nunca acabar").
• Euskal Herriko historioari buruz mintzo da.
• Asteartean historiako azterkera dut.

Euskal bizikleta

2016ko apirila- Kaiera

Txirrindularitza oso kirol estimatua da Euskal Herrian. Errepasatu ditzagun txirrinduak edo bizikletak dituen atal nagusiak:

• Aldagailua: Cambio (es), changement (fr)
• Ardatza: Eje (es), axe (fr)
• Balazta; Freno (es), frein (fr)
• Erradioa: Radio (es)
• Esku-balazta: Freno de mano (es)
• Eskuleku: Manillar (es), guidon (fr)
• Gurpilak: Ruedas (es), roues (fr)
• Gurpil-azal: Cubierta (es), couverture (fr)
• Haguna: Llanta (es), jante (fr)
• Jarleku: Asiento (es), siège (fr)
• Katea: Cadena (es), chaîne (fr)
• Koadroa: Cuadro (es), 
• Pedala: Pedal (es), pédale (fr)
• Urkila: Orquilla (es), fourche (fr)
• Zela-tutu: Tija (es), jarret (fr)

Horrelako eta bestelako hainbat termino EuskalTerm terminologia banku publikoan kontsultatu ditzakezu.

Nola idatzi letraz 13, 35, 102, 600. Ziur dakigula?

2016ko apirila - Kaiera

Zenbakiak nola idatzi oinarrizko ezagutza bat da, txekeak betetzeko guztiz beharrezkoa. Gaur egun txeke gutxi betetzen dira, baina hezkuntza sisteman eta beste hainbat esparrutan zenbakiak ondo idazten jakin beharko genuke.

Euskaltzaindiak idazle klasikoen usarioari eta baita ere ikastetxe, komunikabide, banketxe eta abarretan  egin den erabilerari jaramon egin die.

Hona hemen zenbakiak letraz idazteko gako batzuk:

Hogei arte elkarturik idazten dira zenbakiak:

• 13 hamahiru
• 15 hamabost
• 18 hemezortzi
• 19 hemeretzi

Hogeitik aurrera bi hitzetan (hogeita, berrogeita, hirurogeita, laurogeita)

• 35 hogeita hamabost (eta ez hogei eta hamabost)
• 77 hirurogeita hamazazpi
• 99 laurogeita hemeretzi

Ehundik gora "eta" aparte idatziko dugu:

• 101 ehun eta bat ("ta" edo "da" bezala ahoska daiteke)
• 102 ehun eta bi
• 154 ehun eta berrogeita hamalau

Ehunekoak hitz baten:

• 300 hirurehun
• 400 laurehun
• 600 seiehun
• 900 bederatziehun

Milatik gorakoak:

• 1000 mila (eta ez milla)
• 1200 mila eta berrehun
• 1201 mila berrehun eta bat (eta ez mila eta berrehun eta bat)
• 1984 mila bederatziehun eta laurogeita lau

Kontuan izan berdin onartzen direla ondorengoak:

• Bost edo bortz
• Hemezortzi edo hamazortzi
• Hirurogei edo hiruretan hogei
• Laurogei edo lauretan hogei

Informazio guztia Euskaltzaindiaren "Zenbakien Idazkeraz" arauan.

B aurretik N eta P aurretik S

2016ko apirila - Kaiera

Ez ahaztu euskaraz B eta P aurretik ez dugula M idazten gaztelaniaz bezala. Beraz:

• Anboto, Aranburu, Aranberri, Ganboa, Illunbe. Irunberri, Kanbo, Lekunberri, ...

Anboto

Aldiz P aurretik S hitza erabiltzen da, X ordez:

• Espedientea eta ez expedientea.
• Esperientzia eta ez experientzia.
• Esperimentu eta ez experimentu.

Kontuz "ezkero" idazterakoan

2016ko apirila - Kaiera

Baldintza esaldiak egiteko nahiz eta hitzez "ezkero" esaten dugun, idazterakoan "z+gero" idatziko dugu.

• Berandu etorri denez gero
• Berandu etorri den ezkero

• Hori eginez gero
• Hori egin ezkero

Salbuespen gisa, orduekin, eta denbora posposizio gisa, ezkero ere idatz daiteke:

• hamarrez gero / hamarrak ezkero
• zortziez gero / zortziak ezkero
• San Ferminez gero / San Ferminak ezkero
• atzoz gero / atzo ezkero

Denbora esaldiak egiteko berriz horrelakoak idatziko ditugu:

• "honezkero", "horrezkero" eta "harrezkero"

Beraz, kontuz:

• Honezkero
• Honez gero

Informazioa zabaltzeko jo HABE Ikasbil-era edo Euskaltzaindiaren 26. araua ikusi.

Minutu eta segundo

2016ko apirila - Kaiera

Kontuz, euskaraz minutu eta segundo esango dugu. Ondorengoetatik bakarra da zuzena:

• 3 minutu eta 4 segundo
• 3 minuto eta 4 segundo
• 3 minutu eta 4 segundu

Hona hemen arau eta salbuespen batzuk:

• -ado: jubilatu, abonatu, amortizatu...
• -ajo, -ejo, -ijo, -ujo: kontrabaxu, konplexu, luxu...
• -ulo: kalkulu, titulu, kapitulu, zirkulu, artikulu...
• -ento: dokumentu, departamentu...
• -ato: datu, aparatu, kontratu...
• -eto: dekretu (baina neto, alfabeto, epiteto...)
• -ito: kreditu (baina granito, mito, rito...)
• -uto: minutu, estatutu, absolutu
• -cto: produktu, proiektu, objektu, ediktu, efektu (baina dialekto, arkitekto)

Legazpitik Iruñera Donostiatik pasaz

2016ko apirila, Kaiera

Herrien izenetan kontuan izan behar dugu bukaeran "a" baldin badu berezkoa izan daitekeela eta deklinatzerakoan ezin dela kendu. Adibidez:

• Donostiako hondartza oso ederra da 
• Donostiko hondartza oso ederra da 

Beste kasutan "a" hizkia ez da berez herriaren izenaren parte, erdarazko toponimian bukaerako "a"rekin azaltzen direlako sortzen da nahasketa. Kasu hauetan deklinatzerakoan ez diegu "a" hizkia jarri behar:

• Lasterketa Legazpitik abiatu da 
• Lasterketa Legazpiatik abiatu da 

Salbuespenak: "a" artikulua mantentzen dute kasu batzuetan (nongo, nora, norantz, noraino, nondik)

• Iruñea, Iruñean, Iruñera, Iruñetik, Iruñeko

Orduak idazten 09:00etan baina 09:30ean

2016 apirila - Kaiera

Euskaltzaindiaren 35. arauan jasotzen den bezala "orduei pluraleko kasu-marka ezarriko zaie, eta minutuei singularrekoa (behar denean lotura bokala erantsiz)". Hau da:

• 09:00ETAN (pluralean)
• 09:30EAN (singularrean) eta ez 09:30ETAN

Trukoa, irakurri zenbakia xifra bat bezala, hau da, hogeitamarrEAN.

Beste adibide batzuk ordutegiak adierazteko:

15:00etan        15:00etara / 15:00ak arte          15:00etatik

15:01ean         15:01era / 15:01 arte                 15:01etik

15:02an           15:02ra                                      15:02tik

15:03an           15:03ra                                      15:03tik

15:04an           15:04ra                                      15:04tik

15:05ean         15:05era                                    15:05etik

15:15ean         15:15era                                    15:15etik

15:30ean         15:30era                                    15:30etik

Dinamarka, Noruega, Suezia badago beste modu bat..

2016 apirila - Kaiera

Ipar Europako hiru estatu aurreratu eta mirestu horien izena euskaraz:

• Danimarka - Dinamarka
• Norvegia* - Noruega
• Suedia - Suezia 

(*) Kontuz "Norvegia" v-rekin idazten da.

Euskaltzaindiaren 38. arauan munduko estatu-izenak, herritarren izenak, hizkuntzak eta hiriburuak kontsultatu daitezke.

Besteak beste, hauek adibidez:

• Aljeria - Argelia, Algérie
• Boli Kosta - Costa de Marfil, Côte d’Ivoire
• Erresuma Batua - Reino Unido, Royaume‐Uni
• Hegoafrika - Sudafrica, Afrique du Sud
• Herbehereak - Paises Bajos, Pays‐Bas
• Ipar Korea - Corea del Norte, Corée du Nord
• Hego Korea - Corea del Sur, Corée du Sud 
• Zipre - Chipre, Chypre

Baina kontuz, kasu batzuetan:

• Cabo Verde - Cabo Verde, Cap‐Vert
• Puerto Rico - Puerto Rico, Porto Rico

Grua, ekipoa, rebajak, ofizina, karretera...

2016 apirila - Kaiera

Arlo jasotan erabili ditzagun hitz "jasoak" edo estandarrak:

• Grua: garabia
• Ekipoa: taldea
• Rebajak: merkealdia
• Ofizina: bulegoa
• Karretera: errepidea
• Totala: guztira
• IVA: BEZ
• Operazioa: ebakuntza

Gauz, anai, makil hitzei zerbait falta zaie

2016 apirila - Kaiera

Euskaraz artikulua "a" hizkia gehituz jartzen dugu, baina hitz batzuk berezkoa dute "a" bukaeran, eta artikulu gabe erabili behar ditugunean ezin diegu kendu.

Horrelakoak dira, besteak beste, ondorengoak:

• Gauza, anaia, makila, bidaia, animalia, pertsonaia ...

Adibidez:

• Gauz bat ahaztu zait.
• Gauza bat ahaztu zait.

• Makil ederra topatu duzu.
• Makila ederra topatu duzu.

• Nire anai handiaren autoa da hau.
• Nire anaia handiaren autoa da hau.

Ertzain bat eta Ertzaintza erakundea

2016 apirila - Kaiera

Ertzaintza erakundeko kide bakanakoei deitzen diegu ertzain.

• Ertzain: iz. Ertzaintzako kidea. Ertzain sartu da.
• Ertzaintza: EAEko polizi erakundea. Euzko Jaurlaritzak sortu zuen, Ertza-a izenaz, 1936ko azaroan, urriko autonomi estatutuaren arabera, Espainiako Gerra Zibila hasita zegoelarik. 

Beraz, kontuz erabilerarekin:

• Ertzaintza bat etorri da laguntzera.
• Ertzain bat etorri da laguntzera.

• Nire lehengusua ertzaintza da.
• Nire lehengusua ertzaina da.

Bikotea eta bikotekidea

2016 apirila - Kaiera

Ikus dezagun Harluxeten ematen zaigun definizioa:

• Bikotea: z. 1. Bi lagunez osatutako taldea; kide diren bi izakik osatutako taldea.
• Bikotekidea: iz. Bikote bateko pertsona bakoitza bestearekiko.

Beraz, bikotean bizi banaiz besteari buruz hitz egiteko bikotekidea hitza erabiliko dugu.

• Nire bikotea Arrasatekoa da.
• Nire bikotekidea Arrasatekoa da.

Txorien izenak

2016 apirila - Kaiera

Beste hizkuntzetan bezala gure inguruan ikusten ditugun txorien izenak ezagutu beharko genituzke.

Hona hemen oinarrizko zerrendatxo bat:

Txantxangorria (petirojo-rouge gorge)	Txolarrea (gorrión-moineau)
Zozoa (mirlo-merle)	Birigarroa (zorzal-grive)
Kaioa (gaviota-mouette)	Usoa (paloma-colombe)

Ba al dakizu Txantxangorria izena nondik datorren? Izen onomatopeikoa omen da, txoriak "txan txan" soinua egiten baitu.

Udaletxera noa, Udaletik deitu dute

2016 apirila - Kaiera

Udaletxea, Harluxeten ondo jasota dagoen bezala, "iz. Udal-administrazioaren zerbitzuak dauden eraikina" da.

Udaletxea

Udala

Erderaren eraginez Ayuntamiento adierazteko hitz bat erabiltzen dugu, baino euskaraz bi kontzeptu bereizten ditugu:

Eraikina: UDALETXEA
Instituzioa: UDALA

Beraz, okerrak dira

UDALETXETIK deitu dute
UDALETXEKO euskara departamentuan lan egiten du.

Horiek denak UDAL hitzarekin esan beharko genituzke.

UDALETIK deitu dute
UDALEKO euskara departamentuan lan egiten du.

Polikiroldegira? Ez, kiroldegira noa!

2016 apirila - Kaiera

Gaztelaniaren eraginez askotan entzuten dugu POLIKIROLDEGIA hitza euskaldunen ahotan.

Berrizko Kiroldegia

Euskaraz kirol bat baino gehiago egiteko guneari KIROLDEGIA esaten zaio, "GI" atzizkiak adierazten baitu ugaritasuna.

Harluxeten topa dezakegun definizioa: iz. Bertan hainbat kiroletan aritu ahal izateko prestatua dagoen tokia eta, bereziki, eraikina.

Ojacastron (Errioxa) euskaraz erdi araoan

Merino Urrutia jaunak (1978) ezagutzera eman zuen XIII. mende erdialdean Ojacastro herrian gertatutakoa:

De una fazanya de Don Morial Merino Mayor, et del Alcalle de Oia-Castro. Esto es por fazanya que el Alcalle de Oia-Castro mandó prendar Don Morial que era Merino de Castilla, porque juzgara que el ome de Oia-Castro si le demandase ome de fuera de villa o de la villa, que el recudiese en Bascuence. Et de si sopo Don Morial en verdad, que tal fuero habían los de Oia-Castro, e mandol dexar e dexaronle luego, e que juzgase su fuero.

Hau da, alkateak euskara erabiltzeko baimena (fazanya) zuen Ojacastro herriak zuen foruari esker. Lekukotasun idatzi hauek gure hizkuntzaren hedadura historikoa zein izan den marrazteko balio izan dute.



Hona hemen euskararen atzerakada historikoaren mapa:

Euskararen balizko hedaduraren garapena azkenengo 2.000 urteetan (Wikipedia)

Huescan euskaraz hitz egiten zen erdi aroan

1349an Huescako merkatuan salerosketak arabieraz, hebreeraz eta euskaraz egitea debekatu zen:

Item nuyl corredor nonsia usado que faga mercaduria ninguna que compre nin venda entre ningunas personas faulando en algarabía, nin en abraych nin en bascuenç; et qui lo fara pague por coto XXX sol. (Xamar 2006: 90;)

Euskaraz hitz egiten ez bazen zergatik debekatu eta isunak jarri, ezta? Lekukotasun idatzi hauek gure hizkuntzaren hedadura historikoa zein izan den marrazteko balio izan dute.

Hona hemen euskararen atzerakada historikoaren mapa:

Euskararen balizko hedaduraren garapena azkenengo 2.000 urteetan (Wikipedia)